Społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR) na rynku kapitałowym.

Społeczna odpowiedzialność biznesu (ang. corporate social responsibility, CSR), to koncepcja zakładająca, iż przedsiębiorstwa powinny działać nie tylko w interesie swoich udziałowców, lecz całego społeczeństwa. Istotą CSR jest zatem przyjęcie długofalowej strategii, która pozwoli na wypracowanie rozwiązań korzystnych zarówno dla samego przedsiębiorstwa jak i jego całego otoczenia (społeczeństwa, branży, pracowników spółki, interesariuszy itd.). Wdrożenie zasad społecznej odpowiedzialności biznesu w przedsiębiorstwie wymaga podjęcia szerokiego dialogu społecznego i uwzględniania w swojej strategii biznesowej wartości takich jak m.in.: poszanowanie praw człowieka, walka z dyskryminacją, pomoc humanitarna, edukacja czy ochrona środowiska.

Mimo, iż wdrażanie zasad CSR nie wynika wprost z przepisów prawa wiele przedsiębiorstw decyduje się na ich uwzględnienie w swoich politykach. W Polsce od 2009 r. Respect Index (RI) czyli indeks giełdowy  „spółek odpowiedzialnych społecznie” notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Zakwalifikowano do niego spółki, które działają zgodnie z najwyższymi standardami CSR i poddają się dobrowolnemu audytowi w tym zakresie.

Problematyka społecznej odpowiedzialności biznesu zdaje się być coraz bardziej dostrzegalna. Ideę tę uwzględniono – choć w bardzo ograniczonym stopniu – również w nowelizacji ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 623 ze zm.), tj. w przepisach nakładających na spółki, których akcje dopuszczone są do obrotu na rynku regulowanym obowiązek przyjęcia Polityki wynagrodzeń. Zgodnie z art. 90d ust. 4. pkt 1) „W przypadku gdy spółka przyznaje członkom zarządu lub rady nadzorczej zmienne składniki wynagrodzenia, polityka wynagrodzeń zawiera również jasne, kompleksowe i zróżnicowane kryteria w zakresie wyników finansowych i niefinansowych, dotyczące przyznawania zmiennych składników wynagrodzenia, w tym kryteria dotyczące uwzględniania interesów społecznych, przyczyniania się spółki do ochrony środowiska oraz podejmowania działań nakierowanych na zapobieganie negatywnym skutkom społecznym działalności spółki i ich likwidowanie;”

Zacytowany wyżej przepis odnosi się wyłącznie do spółek notowanych na giełdzie, które przyznają swoim członkom zarządu lub rady nadzorczej zmienne składniki wynagrodzenia, a zatem zakres jego zastosowania jest mocno ograniczony. Jego istnienie ma jednak charakter symboliczny, wskazujący na to, że polski ustawodawca pochylił się nad koncepcją CSR i podjął pierwsze kroki w jej odzwierciedleniu w przepisach prawnych.

Inwestowanie społecznie odpowiedzialne (SRI)

Analizując problematykę społecznej odpowiedzialności biznesu nie można pominąć jego ujęcia od strony inwestora czyli tak zwanego inwestowania społecznie odpowiedzialnego (ang. socially responsible investing, SRI). SRI koncentruje się wokół etyki inwestowania. Zgodnie z tą strategią inwestycja kapitału powinna nie tylko generować zysk dla inwestora, ale jednocześnie przyczyniać się do rozwoju tych przedsiębiorstw, które realizują cele społecznie pożyteczne. Co do zasady, realizacja strategii SRI może polegać na przyjęciu kryterium negatywnego (tj. nieinwestowania w przedsięwzięcia budzące wątpliwości moralne np. w przemysł tytoniowy tytoniowy czy w przedsiębiorstwa naruszające prawa człowieka czy prawa zwierząt) pozytywnego (tj. angażowanie kapitału w spółki realizujące określone wartości np. przeznaczające określoną część zysku na działalność charytatywną) lub obu tych kryteriów jednocześnie.  W wąskim rozumieniu SRI rozumiane jest jednak wyłącznie jako strategia pozytywna.

Czy społeczna odpowiedzialność się opłaca?

Z punktu widzenia inwestora kluczowe znaczenie będzie mieć ustalenie, czy uwzględnienie w swojej strategii inwestycyjnej również i niefinansowych kryteriów związanych z wartościami społecznie cenionymi wywiera wpływ na stopę zwrotu z inwestycji. Innymi słowy, chodzi o ustalenie czy poza walorami etycznymi, społecznie odpowiedzialne inwestowanie przynosi również wymierne korzyści finansowe. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa istotne będzie z kolei ustalenie, czy wdrożenie mechanizmów CSR przyczynia się do wzrostu jego wartości.

Z analiz przeprowadzonych przez Eurosif wynika, że coraz więcej inwestorów przy podejmowaniu decyzji o zaangażowaniu kapitałowym w spółki, oprócz uwzględniania kryteriów czysto ekonomicznych kieruje się również pozafinansowymi pobudkami. Poprawa reputacji spółki niejednokrotnie przekłada się więc na wzrost ceny jej akcji. (zob. Eurosfil, European SRI Study 2018). Analiza efektywności i ryzyka funduszy inwestujących odpowiedzialne również nie daje jasnych dowodów na to, aby przyjęcie takiej strategii obijało się negatywnie na portfelu inwestycyjnym uczestników (zob. T. Jedynak, Czy warto być społecznie odpowiedzialnym? – analiza efektywnoścu i ryzyka funduszy inwestycji społecznie odpowiedzialnych)

Wbrew temu co mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka, w zdecydowanej większości przypadków motywy stosowania przez spółki zasad CSR/SRI nie są więc wyłącznie altruistyczne. Odpowiednie wdrożenie mechanizmów społecznej odpowiedzialności biznesu może bowiem przyczynić się do wzrostu wyników finansowych przedsiębiorstwa i zdobycie przewagi konkurencyjnej np. ze względów wizerunkowych. Mamy zatem do czynienia z tzw. sytuacją win-win, gdzie obie strony osiągają istotne korzyści. Można zatem zadać sobie pytanie, czy skoro społeczna odpowiedzialność w biznesie pozytywnie oddziałuje zarówno na spółkę jaki i społeczeństwo to czy nie powinna stać się prawnym standardem?

Nie mam wątpliwości, że przyjęcie zasad społecznej odpowiedzialności w działalności na rynku kapitałowym jest – i w mojej ocenie powinno zawsze być – kwestią sumienia i elementem swobody w ustalaniu strategii inwestycyjnej lub biznesowej. Nie uważam zatem, aby podejmowanie działań wykraczających poza zachowanie minimalnych standardów etycznych powinno być obowiązkiem narzuconym przez prawo. Należy bowiem pamiętać, ze aksjologia jest dziedziną niezwykle zróżnicowaną, a system wartości odmienny dla każdego człowieka. Niemniej, osobiście z dużym uznaniem obserwuję przedsiębiorstwa podejmujące inicjatywy, które mają na celu realizację określonych wartości społecznych – bo warto w życiu być przyzwoitym, niezależnie od tego, czy się to opłaca czy też nie.