Prawo dla start-upów cz. 1. Jak przygotować swój projekt od strony prawnej?

START-UPY. WPROWADZENIE

Start-upy to nowatorskie, rozwijające się projekty lub przedsiębiorstwa we wcześniej fazie działalności, które zakładają wdrożenie innowacyjnych rozwiązań. Usługi lub produkty oferowane przez start-upy zwykle wypełniają niszę rynkową dzięki zastosowaniu nieznanych dotychczas metod lub dostosowaniu swoich parametrów do nieszablonowych oczekiwań klientów. Specyfika działalności start-upów znacząco różni się od tradycyjnych przedsiębiorstw z ugruntowaną pozycją. Cechy, które charakteryzują start-upy to przede wszystkim:

• krótka historia działalności;
• wykorzystywanie w swojej działalności innowacyjnych rozwiązań, zwykle też digitalizacja;
• skalowalność;
• oferowanie nowatorskich, rewolucyjnych produktów lub usług;
• niepewna pozycja rynkowa, niski poziom zaufania społecznego;
• potencjał bardzo szybkiego wzrostu (nastawienie na osiągnięcie dużej skali działalności w krótkim czasie).

Start-upy zwykle kojarzone są z branżą ICT (information and communication technologies) – podkreślić należy, że taka zawężająca interpretacja jest nieuzasadniona, bowiem pojęcie to może odnosić się do innowacyjnej działalności w każdym sektorze gospodarki. Niemniej, obszary, w ramach których rozwija się najwięcej tego typu przedsięwzięć to:

• Big data;
• Internet rzeczy (IoT);
• Usługi finansowe;
• Analityka, consulting ;
• Edukacja;
• Sztuczna inteligencja/ uczenie maszynowe (AI & ML);
• Biotechnologia, medycyna;
• Nanotechnologia, technologia materiałowa;
• Ekologia, optymalizacja zużycia energii.

DLACZEGO ODPOWIEDNIE PRZYGOTOWANIE START-UPU OD STRONY PRAWNEJ JEST TAK KLUCZOWE?

Działalność start-upów cechuje się wyższym niż w przypadku tradycyjnych przedsięwzięć ryzykiem niepowodzenia, ale również wyższym zwrotem z inwestycji zakończonej sukcesem. Ze względu na nieustabilizowaną pozycję rynkową, wykorzystywanie nieprzetestowanych, pionierskich rozwiązań jak również brak zaufania społecznego do oferowanego produktu lub usługi odpowiednie przygotowanie start-upu do rozpoczęcia działalności jest procesem niezwykle złożonym i skomplikowanym. Solidne przygotowanie projektu krok po kroku od samego początku minimalizuje ryzyko niepowodzenia w przyszłości i pozwala zaoszczędzić znaczną ilość czasu i pieniędzy.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że działalność start-upów zwykle dotyczy tych obszarów, które nie są regulowane wprost przez przepisy prawne. Z tego względu właściwe przygotowanie przedsięwzięcia od strony prawnej ma taką samą doniosłość jak implementacja jego technicznych założeń. Co więcej, niejednokrotnie zdarza się że wdrożenie w życie gotowego projektu napotyka przeszkody natury regulacyjnej i wymaga gruntownej analizy prawnej w celu stworzenia konstrukcji, która będzie w pełni zgodna z obowiązującymi przepisami.  Właściwe ustandaryzowanie działalności od strony prawnej pozwala nie tylko na zapewnienie jej legalności, ale również zabezpiecza prawa pomysłodawców na przyszłość.

USTALENIE WYMOGÓW PRAWNYCH PRZEWIDZIANYCH DLA DANEGO TYPU DZIAŁALNOŚCI

Pierwszym krokiem każdej działalności powinna być identyfikacja przepisów prawnych, jakie mogą mieć zastosowanie w danym przypadku. Pozwoli to przede wszystkim opracować  optymalną strategię biznesową i podjąć decyzję co do kluczowych aspektów działalności (w tym wyboru jurysdykcji i formy prawnej). Rezultatem wstępnej analizy projektu pod kątem prawnym będzie także jasność co do wszelkich wymogów prawnych niezbędnych do formalnego rozpoczęcia działalności ( związanych m.in. z rejestracją spółki czy uzyskaniem odpowiedniego zezwolenia).

UMOWA INWESTYCYJNA

Projektując odpowiednie ramy prawne dla działalności warto zastanowić się nad określeniem wzajemnych relacji pomiędzy członkami zespołu. Odpowiednio zredagowana umowa inwestycyjna służy przede wszystkim zabezpieczeniu praw wspólników spółki podczas pozyskiwania kapitału od zewnętrznych inwestorów, a także pozwala uniknąć nieporozumień w sytuacji gdy w strukturze spółce dochodzi do zmian osobowych. Jeśli na wstępnym etapie działań w sposób prawidłowy ustalimy zasady gry pomiędzy wspólnikami – unikniemy ryzyk w przyszłości. Warto zatem przygotować – choćby prostą – umowę inwestycyjną, która określi następujące elementy:

• Założyciele, ich prawa i obowiązki;
• Wycena;
• Warunki wejścia nowego inwestora;
• Klauzule anty-rozwodnieniowe;
• Uprawnienia indywidualne;
• Postępowanie w razie sprzedaży akcji/udziałów;
• Exit rules;
• Ład korporacyjny;
• Plan biznesowy.

PRAWA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ

W start-upach niezwykle często dochodzi do sytuacji, w której tzw. kapitał  intelektualny (tj. nowatorskie rozwiązania technologiczne, wiedza ekspercka, know-how, unikatowe kompetencje i doświadczenie) przejawia wartość zdecydowanie wyższą od aktywów materialnych spółki. Z tego względu właściwe zabezpieczenie praw własności intelektualnej jest kwestią o podstawowym znaczeniu dla powodzenia całego przedsięwzięcia.

Pojęcie „własność intelektualna” odnosi się do wytworów ludzkiego umysłu i obejmuje swoim zakresem zarówno własność przemysłową jak i prawa autorskie i pokrewne. Prawa własności intelektualnej pozwalają twórcom bądź właścicielom praw wyłącznych na czerpanie korzyści majątkowych bądź zawodowych z przysługujących im praw. Ochrona praw autorskich i praw pokrewnych nabywana jest automatycznie, bez konieczności rejestracji utworów czy podejmowania innych czynności. Z kolei ochrona praw własności przemysłowej (np. patentów, praw ochronnych na wzór użytkowy, praw ochronnych na znak towarowy) uzyskiwana jest po spełnieniu określonych wymogów formalnych związanych m.in. ze zgłoszeniem do właściwego organu, przejściem procedury rejestracyjnej czy uiszczeniem stosownych opłat.  Uzyskanie ochrony praw własności przemysłowej chroni spółkę przed wykorzystaniem jej rozwiązań przez konkurencję.

Szacuje się, że tylko 1/5 start-upów zastrzega prawa własności przemysłowej. Jako główne powody rezygnacji z tego typu działania najczęściej wskazuje się niepatentowalność określonego rozwiązania, brak wymiernych korzyści oraz zbyt wysokie koszty tego procesu. (zob. Raport Polskie Startupy 2017). Należy jednak pamiętać, że podjęcie decyzji o rezygnacji z ochrony praw własności intelektualnej nie powinno automatycznie kończyć rozważań w tym zakresie. Nie można bowiem wykluczyć, że wprowadzając na rynek nowe produkty lub usługi nie dojdzie do naruszenia praw własności intelektualnej innego podmiotu – warto zatem zweryfikować tę kwestię zawczasu, aby nie narazić się na sankcje z tym związane.

REGULACJE WEWNĘTRZNE.

Prowadzenie każdej działalności gospodarczej – nie tylko typu start-up – wymaga odpowiedniej organizacji. Zapewnieniu właściwej realizacji kluczowych procesów w spółce służą procedury i regulaminy, które określają wewnętrzny tryb działania w określonych aspektach. Katalog procedur wewnętrznych wymaganych przez prawo zależy od specyfiki konkretnej działalności. Szczególne obowiązki w tym zakresie zostały nałożone przede wszystkim na podmioty regulowane. Jeśli przepisy prawne nie przewidują wprost obowiązku opracowania i wdrożenia określonej procedury wewnętrznej warto dokonać tego na zasadzie dobrych praktyk. Zwiększy to profesjonalizm świadczonych usług, a także pozwoli uniknąć wątpliwości co do sposobu działania w określonych przypadkach. Rzecz jasna, liczba regulacji wewnętrznych funkcjonujących w danym podmiocie powinna być dostosowana do skali jego działalności – istotne jest, aby nie wprowadzić zbyt dużego formalizmu, w sytuacji kiedy nie ma to prawnego ani faktycznego uzasadnienia.

Przykładowe regulacje wewnętrzne, których wdrożenie warto rozważyć (zwracam uwagę, że obowiązek przyjęcia niektórych z nich może wynikać z przepisów prawa właściwych dla danego typu działalności):

• Regulamin AML;
• Procedura whistleblowing;
• Regulamin przetwarzania danych osobowych;
• Regulamin ochrony informacji poufnych;
• Regulamin świadczenia usług drogą elektroniczną/ polityka cookies;
• Regulamin rozpatrywania skarg i reklamacji;
• Regulamin zawierania umów/obsługi klienta;
• Polityka ciągłości działania;

WNIOSKI

Przedstawione wyżej zagadnienia rzecz jasna nie wyczerpują wszelkich aspektów jakie składają się na proces budowania start-upu od strony prawnej, jednak stanowią zbiór najważniejszych czynności, jakie należy podjąć jeszcze przed formalnym rozpoczęciem działalności. O ile potencjalne ryzyko niepowodzenia jest wpisane w realizację jakiegokolwiek przedsięwzięcia, o tyle w przypadku start-upów jest ono ponadprzeciętnie wysokie. Z tego też względu dołożenie najwyższych standardów staranności od samego początku rozwijania projektu stanowi warunek konieczny do stworzenia stabilnego i lukratywnego przedsiębiorstwa w przyszłości.